Terug in de tijd met Dat wie doe sa

18 oktober 2016

Door Ciska Noordmans

In Doniahiem in Sint-Nicolaasga wonen zestig ouderen. Behalve het zorgcentrum heeft Doniahiem ook een afdeling waar zeven mensen met dementie in een kleinschalige woonvorm wonen. ’s Morgens om 10.00 uur staat de koffie in de huiskamer klaar. De ruimte is gezellig ingericht met plantjes op een bruin dressoir en een zebravinkje in een kooi. Luid kwetterend laat hij van zich horen.
Hilde van Nijen is, samen met een vrijwilligster, op de groep om te assisteren met koffie, een spelletje of een verhaaltje. Het gaat natuurlijk om de gezelligheid en de interactie met elkaar.
Maar in welke taal gebeurt dat?


‘Dizze groep is, op in pear senioaren nei, hiel Frysktalich’, vertelt Hilde. ‘Minsken dy’t graach Frysk prate, sprekke wy oan yn it Frysk, mar jouwe minsken oan dat sy leaver Nederlânsk prate, dan switche wy mei nei it Nederlânsk. Dat is gjin probleem. Foar de aktiviteiten mei de Frysktalige bewenners brûke wy de materialen fan Dat wie doe sa. De filmkes op de dvd’s binne hjir favoryt. Net dat soks de foarkar fan de bewenners hat, mar net alle begelieders kinne like goed Frysk lêze as dat sy de taal prate. Sels moat ik in ferhaal yn it Frysk ek altyd eefkes tariede, foardat ik it foarlêze wol oan de groep. Minsken fine it moai as sy har memmetaal hearre. It fielt fertroud.’

Hilde: ‘Juster hawwe wy út de rige it boek ‘Beroppen’ út de kast helle. It berop fan ‘baakster’ wurdt dêr út de doeken dien.’ Mevrouw Plantinga was voorheen kraamverzorgster. ‘Wat in put wurk wie dat’, vertelt ze. ‘De froulju bleaune eartiids wiken op bêd lizzen. Dat joech in waskjen fan je heisa. No giet dat fansels oars’, vervolgt ze, ‘doe hiest ek slútlekkens’. ‘Jo hawwe my doe útlein wat dat binne, no?’, vult Hilde aan. ‘Dêr koest de froulju yn bewuolje (wikkelen) om oan te sterkjen nei de befalling’, zegt ze. ‘Prachtich om oer te fertellen!’ Mevrouw Plantinga gaat rechtop zitten, de schouders naar achteren en haar ogen glimmen. Wanneer een collega met haar dochter binnenkomt, valt mevrouw Plantinga stil. Haar ogen volgen de kleine meid. Vast en zeker gaat ze in gedachten terug naar de tijd dat zij op de kleintjes van de kraamgezinnen paste.

Vandaag wordt het beroep van bakker besproken met mevrouw Risselada uit Sloten. ‘Ik bin no 91 en ik ha 38 jier bakkersfrou west. Yn de winkel ferkocht ik bôle en koekjes. Earst allinne oan de bewenners fan Sleat, letter fansels ek oan de toeristen. Yn de simmer hie ik twa famkes yn tsjinst dy’t my holpen. O sa handich, want dy koene ek Ingelsk en Dútsk. Yn it begjin wie it allegear hânwurk, ju’, vertelt ze. ‘Moasten wy mei de koer te suteljen en letter gie myn man op de bakfyts by de doarren del. Moast er mei de pont nei de oare kant.’ Mevrouw Risselada heeft veel plezier als ze haar avonturen beschrijft. Haar hele gezicht straalt als ze vertelt. Wanneer zij daarna in het Nederlands wordt aangesproken, antwoordt mevrouw Risselada vlot in het Nederlands. Veel ouderen vinden het op latere leeftijd vaak lastig om de switch te maken naar hun tweede taal. En precies daarom heeft Dat wie doe sa materiaal gemaakt voor Friese moedertaalsprekers.

 

Dat wie doe sa is een van de projecten van de Afûk. Douwkje Douma is in augustus begonnen als projectleider van onder andere het project Frysk yn ’e soarch. Op de vraag voor wie Dat wie doe sa gemaakt is, vertelt Douwkje: ‘Om’t de lokaasjes en de sitewaasjes dy’t yn byld brocht wurde hiel werkenber binne, is it materiaal ynteressant foar elkenien dy’t belangstelling foar it ferline hat: âlderen, bern, bernsbern, mar ek foar mantelsoargers of professionals út de soarch. De ferhalen oer eartiids binne faak de kaai nei oantinkens út âlde tiden. Sa wurde der wer nije ferhalen ta libben brocht.’

Het materiaal is herkenbaar, komt uit de regio en is in het Fries. Volgens Douwkje is er behoefte aan dergelijk materiaal. ‘It is foar elkenien in moaie ûnderfining om oer it eigen libben te fertellen. Minsken wurde harren bewust fan de ûnderfiningen en prestaasjes út it ferline. Dat draacht by oan it selsbetrouwen en de eigenwearde. Hielendal yn dizze tiid, dêr’t safolle dingen digitaal en fluch geane dat in protte âlderen it gefoel hawwe as soene se net mear meitelle. En dat soks yn it Frysk is, is in pree. De measten fiele har mear fertroud as sy de eigen memmetaal prate kinne. Net allinne yn húslike sitewaasjes, mar ek yn sitewaasjes dat je ôfhinklik binne fan in oar. Wy sjogge dat it materiaal goed oanslacht by âlderen, mar in spesifike doelgroep binne de minsken dy’t ferjitlik wurde. Faak sjogge wy dat de no-tiid foar dy groep lestich is, mar de tiid fan doe is noch springlibben!’

Dat wie doe sa - kadertekst
Dat wie doe sa
bestaat uit een reeks van zes boeken met verschillende thema’s: skoalle, beroppen, feest, klinke & drinke, sport en sjonge & spylje. In elk themaboek staan (voorlees)verhalen, spelletjes, gedichten en foto’s die aanleiding geven om herinneringen op te halen aan vroeger. Bij een aantal boeken zijn ook dvd’s beschikbaar. De filmpjes zijn grotendeels ook terug te vinden op de website www.datwiedoesa.nl en op de facebookside van Datwiedoesa.

Diel dizze side