De eerste Friestalige dementietest
12 november 2015“Mei de taal komst tichter by de minsken”
Waarom een patiëntengesprek in het Fries voeren, maar tijdens een test overstappen naar het Nederlands? Het was de vraag waar Hijlke Groen, specialist Ouderengeneeskunde bij ZuidOostZorg en GGZ Friesland, tijdens zijn werk tegenaan liep. “It fielde frjemd om fan it fertroude Frysk oer te skeakeljen nei it formele Hollânsk.” Vandaar dat hij aan de slag ging om de testen die hij dagelijks gebruikt, te vertalen in het Fries. Deze week wordt de Friese variant van de Minimal Mental State Examination, de dementietest, als eerste officieel in gebruik genomen.
Als specialist ouderengeneeskunde heeft Hijlke Groen iedere dag contact met een grote variatie aan patiënten. Met vrijwel allemaal spreekt hij Fries. Zoals zijn voornaam al verraadt, heeft hij zelf ook Friese voorouders. “Myn mem kaam út Starum, dy spruts Starums. Myn beppe prate wol Frysk en fan har learden wy Frysk tellen. Dus de basis wie der.” Zelf groeide hij echter op in het Groninger Hoogkerk en sprak een mengeling van Starums, Gronings en Nederlands. Eenmaal verhuisd naar Grou merkte Groen al snel dat de Friese taal in dit deel van de provincie zo’n essentieel onderdeel vormt van het dagelijks leven, dat hij zichzelf een ambitieus doel stelde. Fries spreken met al zijn patiënten, en bovendien dermate goed dat niemand meer zou merken dat het niet zijn memmetaal was. “In ambisjeus doel”, glimlacht hij, “mar de Fryske taal hat myn libben riker makke.”
Dwyl yn ‘e holle
Waar Groen anderhalf jaar geleden zijn allereerste patiëntengesprek in het Fries voerde, spreekt hij nu vrijwel alleen nog Fries met de ouderen die in zijn spreekkamer komen. “De Fryske taal soarget foar mear kontakt. Moast net ferjitte dat ast siik bist, elk wurd ekstra wichtich is.” Groen is vooral liefhebber van de vele nuances die de Friese taal zijn patiënten biedt om hun gevoelens uit te kunnen drukken. “Ik bin dwyl yn de holle is wer krekt wat oars as ik bin duzelich.” Bovendien bedenken mensen ter plekke woorden om hun situatie uit te leggen, merkt Groen in de praktijk. “De pasjint kin him better útdrukke yn de taal dy’t it tichtst by him stiet. En dat is presys wat wy as ZuidOostZorg ek wolle: ticht by de pasjint stean.”
Binnen de organisatie van ZuidOostZorg werd zijn plan voor het vertalen van methoden en testen in de Friese taal dan ook hartelijk ontvangen. Als eerste startte Groen met het vertalen van de Minimal Mental State Examination, kortweg MMSE, de meest gebruikte methode om dementie te testen. Via elf vragen worden de cognitieve functies getest. Daarbij gaat het om onthouden, plannen, abstract denken, overzicht houden, rekenen en taal. Per vraag volgt er een score en op basis daarvan kan Groen een inschatting maken. Om de validiteit van de test te bewaken, koos hij ervoor om een aantal zaken in het Nederlands intact te laten. “Minsken wurde yn de test frege om trije wurden te ûnthâlden. Appel, sleutel, tafel. Fan dat twadde wurd hie ik kaai makke, it Fryske wurdt foar sleutel. Mar ik fernaam al gau dat in soad minsken it wurd kaai net mear brûke. Dus is it wer sleutel wurden.”
“De Fryske taal soarget foar mear kontakt”
‘Dokter is ien fan ús’
Ook de vraag ‘Hokker jier is it?’ zorgde bij patiënten voor opgetrokken wenkbrauwen, merkte Groen tijdens de testfase. Het woord hokker is Fries voor welke, maar wordt vrijwel in de dagelijkse spreektaal niet meer gebruikt. “Yn gearwurking mei de Afûk ha ik socht nei in goeie kombinaasje fan Geef-Frysk en sprektaal. Sa binne wy kaam ta in hiel moaie oersetting, dy’t elke spesjalist yn de praktyk brûke kin.” Dat is namelijk het uiteindelijke doel; een brede invoering van de Friese MMSE-test, zodat ook collega’s gebruik kunnen maken van de Friese variant. En daar blijft het niet bij, want Groen is inmiddels ook bezig met de vertaling van andere testmethodes. “Nim bygelyks de depresjetest, dy’t minsken sels ynfulle moatte. Foar in hiel soad minsken sil it nofliker wêze om dat yn it Frysk te dwaan.”
Zelf merkt hij dagelijks hoe groot de opluchting bij patiënten kan zijn, wanneer ze bij de begroeting ontdekken dat de dokter Fries is. “Ik sjoch ferromming op harren gesicht as se hearre dat se mei my Frysk prate kinne”, glimlacht Groen. “Dy drempel ferdwynt, want ‘dokter is ien fan ús’, sizze se dan.” Juist daardoor ontstaat er een zorgrelatie waarin mensen in hun eigen taal kunnen vertellen hoe ze zich daadwerkelijk voelen. Een onmisbare vertrouwensrelatie, die zeker bij deze doelgroep zo belangrijk is, weet Groen. “Alderen binne kwetsber. It is foar ús lestich om ús te ferpleatsen yn harren wrâld. Mar troch harren taal te praten, binne wy al in hiele stap tichter by de minsken.”
